Polacy z wyboru
Rodziny pochodzenia niemieckiego w Warszawie w XIX i XX wieku

ks. Bp Juliusz Bursche z córką Marią (1889-1974), początek XX w.

Rodzina z tytułem szlacheckim Rzeszy Niemieckiej, wywodzi się z Bawarii. Od pocz. XVII w. związana z miejscowością Oppach w Saksonii, położoną kilkanaście kilometrów od Budziszyna.

Polska historia Burschów zaczyna się od Johanna Gotthelfa Burschego (1803-1852), który osiedlił się w Turku, w Królestwie Polskim. Tu założył warsztat tkacki. Na przełomie lat 40. i 50. XIX wieku w województwie kaliskim wybuchła epidemia cholery, na którą najpierw zmarł Johann Bursche, potem jego żona i ich dzieci. Przeżył jedynie najstarszy syn – Ernst Wilhelm (1831-1904). Ernst – po szkole herrnhuckiej w Niesky - studiował teologię ewangelicką w Dorpacie (Tartu w dzisiejszej Esto). Został księdzem. Był cenionym w środowisku luterańskim proboszczem parafii w Zgierzu, a także superintendentem diecezji płockiej. Dwukrotnie żonaty, miał dwanaścioro dzieci. Był Niemcem, żył w środowisku niemieckim, prowadził niemiecki dom i prawdopodobnie nigdy nie wygłosił kazania w języku polskim, jednak większość jego dzieci zasiliła szeregi polskiej inteligencji i wniosła duży wkład w życie polskiej społeczności.

Wyjątkową kartę w najnowszej historii Polski zapisał najstarszy syn Ernsta i jego pierwszej żony, Matyldy Müller (zm. 1875), Juliusz (1862-1942). Wieloletni proboszcz parafii Św. Trójcy w Warszawie, w 1904 r. został mianowany generalnym superintendentem Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Królestwie Polskim, a następnie biskupem tego Kościoła. Jako zwierzchnik Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego był członkiem polskiej delegacji rządowej na konferencję pokojową w Paryżu po zakończeniu I wojny światowej. Proponował przyznanie Polsce bez plebiscytu obszarów zamieszkałych przez etnicznie polskich luteranów na Mazurach i Górnym Śląsku Po ogłoszeniu zaś plebiscytu namawiał Mazurów, by opowiedzieli się za przynależnością do Polski. W 1936 r. wydał manifest do ewangelików polskich potępiający ideologię hitlerowską. Misją biskupa Burschego było stworzenie silnego Kościoła luterańskiego w kraju rzymskokatolickim. Przez nazistów był postrzegany jako jeden z głównych renegatów niemczyzny w Polsce i pod koniec lat 30. XX w. był ostro zwalczany przez proniemiecką frakcję kościoła luterańskiego w Polsce oraz przez Kościół Unijny (w Poznańskiem i na Śląsku).
Rodzonymi braćmi biskupa Juliusza Burschego byli: Ernest (1866-1929), inżynier chemik, wieloletni dyrektor fabryki włókienniczej w Twerze w Rosji oraz Emil (1872-1934) – lekarz, chirurg, ordynator i naczelny lekarz Szpitala Ewangelickiego w Warszawie.
 

W 1875 r. zmarła żona Ernsta Burschego, matka Juliusza i jego braci, Matylda Müller. Ernst Wilhelm ożenił się powtórnie, tym razem z Matyldą Marią Harmel (1852-1919). Oto wybrane życiorysy kilkorga z przyrodniego rodzeństwa ks. Juliusza.
 

Edmund (1881-1940) – podobnie jak Juliusz, wybrał studia teologiczne na Uniwersytecie w Dorpacie i został księdzem. Był cenionym badaczem protestantyzmu polskiego, publikował artykuły w „Zwiastunie Ewangelicznym” i periodykach naukowych, był pierwszym dziekanem Wydziału Teologii Ewangelickiej na Uniwersytecie Warszawskim, a w latach 1921-1939 profesorem tejże uczelni.
 

Alfred Bursche (1883-1942) był znanym warszawskim adwokatem. Jako student Uniwersytetu Warszawskiego został relegowany z uczelni za udział w strajku i zmuszony był kontynuować studia w Moskwie. Miał szerokie zainteresowania - uwielbiał muzykę, doskonale grał na fortepianie, interesował się literaturą, przyjaźnił z pisarzami i artystami. Aktywnie uczestniczył w życiu społeczności ewangelickiej w Polsce.
 

Henryk Bursze (1885-1941) został inżynierem chemikiem, wybitnym specjalistą od barwników. Pracował w fabryce włókienniczej Poznańskiego w Łodzi, gdzie z czasem został dyrektorem produkcji, a w końcu naczelnym dyrektorem fabryki. Uczestniczył czynnie w życiu społeczności łódzkich przemysłowców oraz luteranów. Spolszczył nazwisko na „Bursze”.
 

Również Teodor Bursze (1893–1965) spolszczył swoje nazwisko. Był architektem, projektował domy dla urzędników w miastach kresowych, wille na warszawskiej Saskiej Kępie, był  współprojektantem warszawskiej siedziby Związku Nauczycielstwa Polskiego. Po II wojnie światowej opracował odbudowę zabytkowych kamienic i gmachów w Warszawie.
 

Tragicznie potoczyły się losy rodziny Burschów w okresie II wojny światowej. W pierwszych dniach października 1939 r. gestapo aresztowało ks. Juliusza, a niebawem również ks. Edmunda, Alfreda i Teodora. Biskup zmarł w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen-Oranienburg, gdzie zesłani zostali również jego bracia, i skąd potem trafili do obozu koncentracyjnego w Gusen. Pobyt w tym ostatnim przeżył tylko najmłodszy z nich, Teodor. W lutym 1940 r. zginął syn biskupa, Stefan (1887-1940), rozstrzelany w Lasach Lućmierskich pod Łodzią. Podczas powstania warszawskiego zginął – rozstrzelany w zbiorowej egzekucji –  Herman Wegener, zięć biskupa, a jego dwaj synowie byli więzieni w niemieckich obozach.

Ks. Ernst Wilhelm Bursche był Niemcem, a jego dzieci wychowane były w niemieckim domu, kulturze, języku i otoczeniu. Wybrały jednak polskość – na co miała duży wpływ postawa i autorytet najstarszego z braci, ks. biskupa Juliusza. O wyborze polskości przez tego ostatniego zadecydowały studia na uniwersytecie w Dorpacie, gdzie obracał się w środowisku polskich studentów, uczestniczył w konwencie „Polonia” i interesował się pismami autorów epoki Renesansu, które świadczyły o tolerancji i otwartości polskiej kultury w tamtym czasie i o fenomenie szerokiego zasięgu Reformacji w Polsce oraz tekstami ks. Leopolda Otto.
 

Najstarszą córką ks. biskupa Juliusza i jego żony Amalii Heleny z Kruschów (1863-1952) była Helena (1886-1975) – nauczycielka języków obcych, organizatorka i kierowniczka żeńskiego gimnazjum im. Królewny Anny Wazówny w Warszawie, która niemal przez całą okupację prowadziła w konspiracji działalność gimnazjum (działało ono pod szyldem kursów buchalteryjno-handlowych). Jej młodszym bratem był Stefan Bursche (1887-1940) – inżynier, który pracował na stanowisku dyrektorskim w pabianickiej fabryce włókienniczej „Krusche i Ender”, zapalony turysta, fotoamator i społecznik. Prawnukiem ks. Juliusza Burschego jest Juliusz Gardawski (ur. 1948) - profesor nauk ekonomicznych, socjolog, kierownik Katedry Socjologii Ekonomicznej Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Znaną postacią w środowisku luterańskim był wnuk ks. Juliusza Burschego, Tadeusz Wegener (1920-2009) – inżynier łączności, wiceprezes Konsystorza Ewangelicko-Augsburskiego, a prywatnie kronikarz rodziny Burschów i autor wspomnień o ks. biskupie Juliuszu Bursche. Juliusz Bursze (1928-1995) natomiast, najmłodszy z trójki dzieci architekta Teodora Burszego, był znanym w Warszawie konserwatorem malarstwa. Zbadał i dokonał konserwacji ok. 700 obrazów ze zbiorów wilanowskich. Stworzył Wydział Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki na warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, którego potem był dziekanem. W latach 1982-1983 był rektorem tej uczelni, a w latach 1983-1986 pełnił funkcję dyrektora Muzeum Narodowego.

Do dziś w Warszawie mieszkają potomkowie Ernsta Wilhelma Burschego: prawnukami bpa Juliusza są: socjolog prof. Juliusz Gardawski oraz Anna z męża Łupienko z rodzinami; wnuk Matyldy teolog ks. Waldemar Preiss z rodziną; wnuk Alfreda archeolog prof. Aleksander Bursche z rodziną; prawnuczka Zofii - teolog dr Ewa Jóźwiak, obecnie prezes Synodu Kościoła Ewangelicko-Reformowanego; oraz wnuczęta Teodora: Piotr Górecki i jego siostra Katarzyna z męża Bielecka z rodzinami, a także Tomasz Bursze z rodziną.

[Na podstawie: Rodzina Burschów. Opowieści o polskich ewangelikach, red. Karol Karski i Aleksander Łupienko, Bielsko-Biała 2016; Eugeniusz Szulc, Cmentarz Ewangelicko-Augsburski w Warszawie, Warszawa 1989; Tadeusz Wegener, Ks. biskup Juliusz Bursche we wspomnieniach wnuka, Warszawa 1996; hasła w wikipedii, opracowanie powstało przy wsparciu p. Aleksandra Łupienki]