Polacy z wyboru
Rodziny pochodzenia niemieckiego w Warszawie w XIX i XX wieku

Adam Poths (1902-1975) na Bliskim Wschodzie podczas II wojny św.

Ród Pothsów pochodzi z Frankonii. W XVIII wieku członkowie tej rodziny zamieszkiwali także w Wirtembergii, gdzie Jerzy Filip (1711-1783) - syn luterańskiego pastora Jana Emeryka Henryka - pełnił funkcję marszałka dworu i kuchmistrza na dworze księcia wirtemberskiego. Troje - z jedenaściorga dzieci Jana Filipa - osiedliło się w Polsce. Byli to: Jerzy Fryderyk, Henryk Filip i Maria Karolina. Dali oni początek polskiej gałęzi tej rodziny, która w XIX wieku uległa polonizacji. Polscy Pothsowie byli w końcu XVIII wieku i w XIX wieku posiadaczami rozległych posiadłości ziemskich, znajdujących się dziś w granicach lub sąsiedztwie Warszawy.
 

Za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego przybył do Warszawy Jerzy Fryderyk (1750-1806), kupiec. Nad Wisłą odniósł sukces w interesach (handlu i operacjach bankierskich) dochodząc do wielkiej zamożności. Od Alojzego Fryderyka von Brühla, generała artylerii koronnej, kupił rozległe dobra ziemskie Łomianki wraz z dziedzicznym tytułem starosty warszawskiego przypisanym do dóbr, a od Michała Starzeńskiego - dobra Młociny, wraz z Burakowem, Wólką Węglową i Kępą Kiełpińską. W 1790 roku otrzymał szlachectwo i herb Trójstrzał, nobilitacja została potwierdzona w 1796 roku przez państwo pruskie. Jerzy Fryderyk był masonem. Swoim doświadczeniem i wiedzą wspierał insurekcję kościuszkowską, m.in. opracował projekt pożyczki na cele powstania, uczestniczył w pracach nad ustaleniem zasad obrotu gotówkowego, pełnił funkcję dyrektora Dyrekcji Biletów Skarbowych.
 

Po III rozbiorze Polski, gdy Warszawa wraz z częścią Mazowsza znalazła się w państwie pruskim, w dobrach Jerzego Fryderyka zamieszkała jego młodsza siostra Maria Karolina Fryderyka (1766-1809) oraz młodszy brat Henryk Filip (1759-1834). Jerzy Fryderyk zmarł bezpotomnie 18 czerwca 1806 roku, a trzy lata później Maria Karolina. Henryk Filip przejął majątek Pothsów oraz opiekę nad dziećmi zmarłej siostry. Okazał się być dobrym gospodarzem, który doprowadził majątek do rozkwitu. Na dobra młocińsko-łomiankowskie składały się wówczas folwarki: Młociny, Łomianki i Laski, dwie osady: Syberia i Szmelca oraz siedem wsi: Młociny, Łomianki, Kiełpin, Kępa Kiełpińska, Buraków Mały, Wólka Węglowa i Laski. Henryk Fryderyk prowadził browar i destylarnię. 11 maja 1824 roku decyzją cara Aleksandra I otrzymał szlachectwo Królestwa Polskiego. Z żoną Elżbietą z Heigelinów (1769-1831) miał pięcioro dzieci.
Po śmierci Henryka Filipa w 1834 roku dobra młocińsko-łomiankowskie przejęli dwaj jego synowie: Ludwik (1793-1849), który był warszawskim sędzią, i Jerzy Fryderyk II (1795-1842), natomiast dwaj pozostali bracia – Krystian (1799-1863) i Karol Daniel (1802-1853) – zdecydowali się powrócić do rodzinnej Wirtembergii. Ludwik i Jerzy Fryderyk II wspólnie gospodarowali rodzinnym majątkiem. W połowie XIX wieku dobrym gospodarzem rodzinnych posiadłości okazał się Eugeniusz von Phüll (1801-1857), syn Marii Karoliny i jej pierwszego męża Karola Ludwika von Phülla. Próby czasu nie wytrzymała natomiast zawarta w 1858 roku umowa o wspólnym gospodarowaniu dobrami między dziećmi Ludwika: Ludwikiem II (1834-1882) i Karolem II (1835-1906). Ostatecznie doszło do podziału dóbr. Ludwik gospodarował w majątkach: Młociny i Laski, Karolowi przypadły w udziale: folwark Łomianki oraz m.in. wieś Kiełpin. W dobrach łomiankowskich działał browar, którego wyroby sprzedawane były w okolicznych austeriach oraz wiatrak, 1/5 powierzchni dóbr zajmowały lasy. Początek lat 60. XIX wieku wraz z uwłaszczeniem chłopów i licznymi parcelacjami dóbr doprowadziły do rozpadu własnościowego obu majątków. W 1876 roku doszło do sprzedaży młocińskiego pałacu i parku bankierom: Hipolitowi Wawelbergowi i Stanisławowi Rotwandowi. Rozrastająca się rodzina Pothsów wchodziła w posiadanie także innych majątków położonych bliżej lub dalej od Warszawy, takich jak: Boża Wola, Paluch, Borawe. Brak jest szczegółowych informacji na temat stanu własnościowego rodzinnych majątków w XX wieku. W tradycji rodzinnej zapisała się pamięć o stopniowym wyprzedawaniu rodzinnych włości.
 

Interesującą postacią, spokrewnioną z Pothsami, był Eugeniusz II Phull (1859-1930) – handlowiec z zawodu, ponadto ogrodnik, przyrodnik, bibliofil i kolekcjoner. Mieszkał w Warszawie, przy ul. Leszno 44, gdzie zgromadził ogromną bibliotekę oraz zbiór rycin o tematyce wojskowej, orderów, odznak i medali, biżuterii patriotycznej i różnych pamiątek polskich z XIX wieku związanych głównie z powstaniami i okresem żałoby narodowej (dziś część jego zbiorów znajduje się w posiadaniu Muzeum Warszawy).
 

Do dziś żyją w Polsce potomkowie Władysława Adolfa de Pothsa (1826-1905), najstarszego - spośród dziewięciorga dzieci - Jerzego Fryderyka II. Urodził się on w majątku Młociny. Zamieszkał w – położonym niedaleko Błonia - majątku Boża Wola, gdzie ok. 1863 roku wybudował klasycystyczny pałac. Majątku Boża Wola nie utrzymał jedyny syn Władysława Adolfa, Józef (1874-1919), który był zmuszony zamienić go na folwark Borawe położony koło Ostrołęki. Tam, w początku XX wieku, narodziła się piątka jego dzieci i jego żony, Bronisławy z Rudzkich (1875-1940), m.in.: Adam, Piotr i Maria. Józef przed I wojną św. znalazł się w Rosji, trafił do Syberyjskiej Brygady Piechoty i zginął w okolicach stacji Tajga z rąk bolszewików. Jego żona wraz z piątką dzieci przeprowadziła się do Warszawy, gdzie dzieci dorosły.
 

Do dziś w Warszawie mieszka Włodzimierz Maciej Poths, inżynier mechanik, syn Adama (1902-1975), urzędnika bankowego. Adam Poths, zmobilizowany w 1939 roku i internowany na Litwie, trafił do sowieckiego obozu w Kozielsku. Uniknąwszy cudem śmierci w Katyniu, wraz z Armią gen. Władysława Andersa przeszedł szlak bojowy z Iranu do Włoch, w końcu zaś przez Wielką Brytanię powrócił w 1945 roku do Polski. W Warszawie mieszka także Andrzej Tadeusz Wróblewski, syn Marii Poths (1908-1995) i Tadeusza Wróblewskiego (1892-1968). Na Śląsku mieszkają potomkowie Piotra Pothsa (1904-1972), przedwojennego polskiego policjanta: syn Ryszard i wnuki: Anna, Adam, Barbara i Jacek. Polscy Pothsowie utrzymują kontakt z dalszymi członkami rodziny, którzy niegdyś wyjechali z Polski i zamieszkali w Niemczech, Anglii i w USA.
 

Niszczeje objęty ochroną konserwatorską pałac w Młocinach, w XIX wieku siedziba rodu Pothsów, odrestaurowany został natomiast pałac w Bożej Woli. Nagrobki członków rodu Pothsów można znaleźć na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie oraz na cmentarzu parafialnym w Kiełpinie.

[Na podstawie: Ewa Pustoła Kozłowska, Dawne Łomianki. Historia, ludzie, zabytki, Łomianki 2005, Stanisław Łoza, Rodziny polskie pochodzenia cudzoziemskiego osiadłe w Warszawie i okolicach, T. 1, Warszawa 1932]