Polacy z wyboru
Rodziny pochodzenia niemieckiego w Warszawie w XIX i XX wieku

Rodzina Szlenkierów przybyła do Polski w XVII w. w czasie wojny trzydziestoletniej ze Szwarzwaldu. Osiedliła się w Toruniu, zajmując się garbarstwem. W XIX w. spolonizowali swoje nazwisko ze Schlenker, na Szlenker, wreszcie Szlenkier.

Na przełomie XVIII i XIX w. do Warszawy sprowadzili się trzej bracia: Samuel Gotthilf (1776–1820), Jakub Gottlieb (1778–1809) i Jan Karol (1780–1826). Tylko Jan Karol, żonaty z Elżbietą Rozyną Schussler, pozostawił potomstwo: dwóch synów – garbarza Jana Karola (1811–1873) i kupca Franciszka Ksawerego (1814–1871), oraz córkę Emilię Elżbietę (1812–1831).

Najwybitniejszym przedstawicielem rodu na arenie politycznej Warszawy połowy XIX w. był młodszy syn Jana Karola, Franciszek Ksawery (1814-1871), kupiec bławatny, prezes Zgromadzenia Kupców, sędzia Trybunału Handlowego, prezes Kolegium Kościelnego parafii ewangelicko-augsburskiej w Warszawie. Po tragicznych wydarzeniach 27 lutego 1861 r., kiedy wojsko rosyjskie ostrzelało uczestników demonstracji patriotycznej na ulicach Warszawy, został wybrany na członka Delegacji Miejskiej – czternastoosobowej reprezentacji mieszkańców, która 28 lutego 1861 r. wystosowała do cara protest wobec wydarzeń poprzedniego dnia, gdy od kul rosyjskich zginęło pięciu niewinnych mieszkańców Warszawy. Do 4 kwietnia delegacja sprawowała faktycznie władzę w mieście, zapobiegając zbrojnemu wystąpieniu ludności. Ksawery Szlenkier (używał drugiego imienia) nadal prowadził konspiracyjną działalność polityczną. Wiosną 1862 r. został aresztowany i skazany na cztery miesiące osadzenia w twierdzy modlińskiej. Po wyjściu z więzienia współpracował z tajnym Wydziałem Wojny Rządu Narodowego. W czasie powstania styczniowego przewodniczył podziemnej Rewolucyjnej Komisji Podatkowej. Zagrożony ponownym aresztowaniem, w październiku 1863 r. przez zieloną granicę przedostał się do Prus, po czym udał się do Akwizgranu, a później do Paryża. Był współzałożycielem Biblioteki Polskiej w Paryżu i Stowarzyszenia Naukowej Pomocy świadczącego pomoc finansową dla polskiej młodzieży studiującej na emigracji. Zmarł w Nicei w 1871 r.; został pochowany na cmentarzu Pere-Lachaise w Paryżu.

Dwaj jego synowie, Franciszek Ksawery jr i Józef Władysław, również zaangażowali się w powstanie styczniowe. Później Franciszek Ksawery (1843–1873), wyjechał do Paryża wraz z ojcem. Powrócił do Warszawy w 1871 r., mając gwarancje dane przez ambasadę rosyjską, jednak został aresztowany i skazany w 1872 r. na zesłanie do guberni ołonieckiej. Zmarł w Kargopolu 4 maja 1873 r.

Józef Władysław (1844–1893) współpracował z Wydziałem Wojny Rządu Narodowego w służbie wywiadowczej, walczył w powstańczym oddziale mjr. Juliusza Nadmillera, jako jego adiutant. Brał udział w potyczkach z Rosjanami pod Rawą i Życkiem. Wzięty do niewoli w grudniu 1863 r., skazany został na dziesięć lat ciężkich robót na Syberii i konfiskatę majątku. Na Syberii poślubił nauczycielkę, Szkotkę Katarzynę Campbell, za której wstawiennictwem uzyskał ułaskawienie i zgodę na wyjazd do Wielkiej Brytanii. Pod koniec życia wrócił do Warszawy. Zmarł bezpotomnie.

W dziejach warszawskiego przemysłu poczesne miejsce zajął Karol Jan Szlenkier (1839–1900) – syn garbarza Jana Karola i Anny z Temlerów. Dzięki wytrwałości i talentowi do interesów rozbudował odziedziczoną po rodzicach garbarnię na Lesznie. W 1871 r. przyjął do spółki młodszego brata Jana Józefa (1848–1910) i od tego momentu firma działała pod nazwą „Bracia Szlenkier”. W 1875 r. założył nową fabrykę garbarską w Berdyczowie na Ukrainie. Garbarnia w Berdyczowie rozwinęła się na ogromną skalę, zapewniając wysokie dochody. Przed I wojną światową produkcja skór z tych zakładów pokrywała już 1/5 zapotrzebowania armii rosyjskiej.

W 1889 r. założył wraz z Stanisławem Wydżgą i Weyerem fabrykę firanek, tiulu i koronek przy ul. Dzielnej w Warszawie. Sprowadził maszyny i specjalistów z Anglii. I ten zakład szybko wysunął się na czoło w swojej branży, zatrudniając w 1913 r. ok. 500 osób.
Karol Jan Szlenkier był nie tylko wielkiej energii przedsiębiorcą, ale też społecznikiem i filantropem.

W 1880 r. zorganizował na terenie swoich zakładów trzyklasową szkołę rzemieślniczą dla dzieci pracowników, wprowadził system ubezpieczeń na starość, założył kasę chorych i system premiowania pracowników za wieloletnią pracę. Należy podkreślić, że taki stosunek fabrykanta do pracowników należał w XIX w. do rzadkości. Karol Jan Szlenkier był także mecenasem polskiej sztuki. Cenił zwłaszcza twórczość malarza Wojciecha Gersona. Finansował działalność warszawskiego Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych. Zacięcie społecznikowskie po ojcu odziedziczyła jego córka, Zofia Regina (1882-1939) - fundatorka dziecięcego szpitala im. Karola i Marii w Warszawie, a także promotorka polskiego pielęgniarstwa świeckiego oraz inicjatorka i dyrektorka Warszawskiej Szkoły Pielęgniarstwa.

W 1881 r. Karol Jan nabył posesję przy pl. Zielonym (dziś pl. Gen. Henryka Dąbrowskiego) z zamiarem wystawienia okazałego domu dla swojej rodziny, odpowiadającego osiągniętej pozycji majątkowej i społecznej. Ogłosił konkurs na projekt architektoniczny. Do realizacji został wybrany projekt Witolda Lanciego. Powstał pałac miejski nawiązujący do renesansu rzymskiego. Budowę ukończono w 1883 r., a wystrój wnętrz pałacu wykonali znani wówczas artyści, malarze Wojciech Gerson i Antoni Strzałecki i rzeźbiarz Pius Weloński. Karol Jan Szlenkier zmarł w 1900 r. i został pochowany na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie.

Warszawska rezydencja służyła rodzinie do czasu utraty intratnej garbarni w Berdyczowie w wyniku wojny polsko-bolszewickiej. Wobec ogólnej zapaści gospodarczej spadkobiercy Karola Jana Szlenkiera zdecydowali się w 1922 r. sprzedać pałac Królestwu Włoch na siedzibę misji dyplomatycznej. Podczas II wojny światowej gmach został uszkodzony. Starannie odbudowany, do dziś jest siedzibą Ambasady Włoch.

Lata II wojny światowej i zniszczenie Warszawy oznaczały koniec niegdyś olbrzymiej fortuny Szlenkierów. Syn Karola Jana, Karol Stanisław (1884–1944), uczeń słynnego prof. Wilhelma Konrada Roentgena, dr nauk fizyczno-matematycznych i przemysłowiec, w pierwszych dniach powstania warszawskiego został rozstrzelany przez Niemców w alei Szucha, kilka dni później zamordowano jego żonę Halinę z Pfeiffrów.

Syn Karola Stanisława, Tadeusz Karol (1917–1998), był w tym czasie pilotem RAF w 308 Dywizjonie Myśliwskim „Krakowskim” w Wielkiej Brytanii, po zakończeniu wojny pozostał na emigracji. Był m.in. szefem biura projektów w British Aerospace w Hatfield i szefem departamentu rozwoju technicznego samolotów Airbus w Tuluzie.

Drugi syn, Ksawery Mieczysław Szlenkier, walczył w powstaniu warszawskim jako żołnierz pułku „Baszta” Armii Krajowej i zostal cieżko ranny. W 1945 r. objął gospodarstwo rodzinne odziedziczone po dziadkach Pfeiffer we wsi Radachówka i założył warsztat przyrządów pomiarowych we współpracy ze Spółdzielnią „Skala” oraz prowadził przemysłową fermę drobiarską. Zabytkowy drewniany dworek w Radachówce pozostał do dziś w rękach rodziny Szlenkierów.

Brat Ksawerego Mieczysława, Karol Ksawery Wojciech, również walczył w powstaniu warszawskim. Po jego upadku dostał się do obozu jenieckiego Stalag X-B Sandbostel w Niemczech. Po uwolnieniu przebywał we Francji i Belgii, gdzie ukończył studia handlowe. W 1950 r. wrócił do Warszawy. W 1953 r. poślubił Annę z Podhorskich. Pracował w państwowych przedsiębiorstwach handlowych. Zmarły w 1993 r. Karol Ksawery Wojciech i Anna Szlenkierowie mieli dwóch synów: Karola i Stanisława, i córkę Zofię. Karol ukończył w Warszawie pomaturalną szkołę przemysłu spożywczego, jest instruktorem nauki jazdy. Jego brat Stanisław, absolwent SGGW, jest inżynierem ogrodnikiem, zajmuje się zarządzaniem nieruchomościami. Siostra Zofia Anna ukończyła SGPiS i w 1976 r. poślubiła Jana Marię Żółtowskiego inżyniera zootechnika. Syn Karola, tenor Tadeusz Karol Szlenkier, zadebiutował na scenie Opery Krakowskiej, a ostatnio jest solistą Opery Nova w Bydgoszczy. Z kolei syn i synowa Stanisława Karola, Ksawery Stanisław i Małgorzata z Buczkowskich, są aktorami teatralnymi i filmowymi.

[Na podstawie: informacje Stanisława Karola Szlenkiera; Krzysztof Oktabiński, Śladami filantropów. Rzecz o rodzinie Szlenkierów i ich podwarszawskiej wilegiaturze w XIX i XX wieku, Warszawa 2007]